Tên di sản : Đền Cao Sơn
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 3250/QĐ – UBND
Giới thiệu
Di tích đền thờ thần Cao sơn là di tích lịch sử văn hoá, được xây dựng ngay trên khu cung đài khi ông đang còn sống. Theo một số cụ cao niên trong bản làng thì trước đây đền thờ được xây dựng với quy mô rộng và đẹp, thiết kế theo kiểu nhà hình chữ (T) bao gồm một tiền đường và 1 hậu cung. Hậu cung bao gồm 2 gian, gian trong bài trí hương án, ngai vị thờ Thành Hoàng Tiền đường bao gồm 5 gian, kết cấu theo kiểu chồng rường kẻ bẩy, giá chiêng kẻ hiên. Hệ thống cột kèo được chạm trổ long, ly, quy, phượng xen lẫn tùng, cúc, trúc, mai rất đẹp.
Muốn vào di tích phải qua cầu gạch, cầu được xây dựng theo kiểu vòng cung nối, giữa đường làng và phần sân đền. Sân đền được trồng một số cây cổ thụ toả bóng mát nằm bao quanh khu di tích và nhà văn hoá làng. Tiếp đến Đền thờ. Đền thờ được xây dựng với kiến trúc qui mô vừa, bao gồm một tiền đường và một hậu cung, kích thước rộng 6m, dài 6m. Tiền đường thiết kế theo kiểu nhà truyền thống chống diêm, bao gồm bốn mái có tàu đao uốn cong. Mái trên và mái dưới được lợp tận dụng các loại ngói ống, ngói mũi hài của di tích trước đây. Phần kiến trúc làm bê tông giã gỗ kiên cố, bên trong hậu cung bài trí long ngai, bài vị thờ Thành Hoàng.
Mặc dù hậu điện mới được trùng tu tôn tạo lại nhưng cách bố cục, kết cấu của đền thờ được làm theo kiểu truyền thống bốn mái cong, chống viêm. Hậu điện là chống trang nghiêm để nhân dân đến hành lễ, thắp nén hương thơm, tưởng nhớ đến bậc thần linh có công l���p nên vùng đất, luôn ngầm giúp cho sự an bình của làng quê.
Bia "Hậu kỵ bi ký” dựng niên hiệu Minh Mệnh thứ 7 (1827). Bia được làm bằng một tấm đá nguyên khối, kích thước cao 1,30m, rộng 0,70m. Bố cục văn bia chia làm 3 phần, trán bia, thân bia, đế bia. Trán bia tạo lượn hình tam sơn, khắc hai con phượng hóa long chầu nhật. Phượng chạm nổi đang vươn mình bay trong những đám mây, phần chân chạm ẩn. Mặt nhật khác các đạo lửa vút lên tạo thành hình búp sen. Phía dưới chân phượng chạm một đường viền cúc hoá vân đỡ lấy chân chim phượng. Thân bia hai viền biên chạm hoa văn hoa cúc cách điệu, thân bia khắc chữ Hán chân phương. Bia hai mặt, mặt trước ca ngợi công đức, ghi tên người và số tiền ruộng cung tiền, mặt sau ghi các điều lệ cúng giỗ người bỏ tiền hậu kỵ và niện đại khắc bia.
Những hiện vật còn lại trong di tích:
Bia đá hậu tự khắc thời Minh mệnh.
Thần tích đương cảnh Thành Hoàng Cao Sơn.
Thần tích Diệu Linh Công chúa.
Hộp đựng sắc bằng gỗ 2 cái.
Ống sắc 6 cái
Đài rượu.
Mâm bồng
Ngai thờ
Sắc phong niên hiệu Chính Hoà thứ 5
Sắc phong niên hiệu Vĩnh Thịnh thứ 6
Sắc phong niên hiệu Thịnh Đức thứ 5
Sắc phong niên hiệu Dương đức thứ 3
Sắc phong niên hiệu Vĩnh Thọ thứ 3 (ba đạo)
Sắc phong niên hiệu Chính Hoà thứ 4
Sắc phong niên hiệu Phúc Thái thứ 3
Sắc phong niên hiệu Thịnh Đức thứ 4
Sắc phong niên hiệu Cảnh Thịnh thứ 4
Sắc phong niên hiệu Cảnh Hưng thứ 1
Sắc phong niên hiệu Cảnh Hưng thứ 28
Sắc phong niên hiệu Cảnh Hưng thứ 32
Sắc phong niên hiệu Cảnh Hưng thứ 44 (hai đạo)
Sắc phong niên hiệu Cảnh Hưng thứ 1
Sắc phong năm Thiệu Trị thứ 4
Sac phong năm Tự Đức thứ 3
Sắc phong năm Khải Định thứ 9
Và nhiều các hiện vật khác như đá tảng, bát hương đá, chân đèn...